Rosalía lucense

Dentro das actividades desenvolvidas no Ánxel Fole para conmemorar o Día de Rosalía de Castro, celebrado neste 2025 baixo o lema "Saúde e Terra!", o alumnado de 4.º PDC participou o 20 de febreiro nunha ruta literaria por Lugo, tratando de seguir as pegadas da autora compostelá na cidade das murallas.

O itinerario, trazado polas profesoras Ana Rodríguez Barreiro e Lines Salgado Iglesias, incluíu a visita aos seguintes lugares e recursos patrimoniais, relacionados en maior ou menor grao coa figura de Rosalía:

1. Mural de Concepto Circo na Escola Politécnica Superior de Enxeñaría (rúa Benigno Ledo).

2. Mural de Trece Trazos no IES Sanxillao (rolda das Fontiñas).

3. Mural de Sandra Lodi no CEIP das Mercedes (rúa Montirón), con versos da "Alborada", pertencente a Cantares gallegos: "Arriba / todas, rapaciñas do lugar!, / que o sol / i a aurora xa vos vén a dispertar".

4. CEIP Rosalía de Castro (rúa Cambria), que leva o nome da escritora e posúe un mural realizado por Diego AS e Juan Ramón Morales.

5. Busto do compositor lucense Xoán Montes (praza Maior), autor da primeira versión musical do poema coñecido como "Negra sombra", de Follas novas.

6. Monumento a Rosalía no paseo literario (praza Maior), con versos de "Negra sombra": "Cando penso que te fuches, / negra sombra que me asombras, / ó pé dos meus cabezales / tornas facéndome mofa".

7. Círculo das Artes (praza Maior), onde, en 1963, co gallo do centenario da publicación de Cantares gallegos, se organizou unha magna exposición bibliográfica cuxa comisión executiva formaban Xesús Alonso Montero e Epifanio Ramos de Castro. O catálogo da mostra, titulado Cen anos de literatura galega, recolle, na sección destinada a Rosalía, a nada desprezable cifra de 165 referencias.

8. Estatua do poeta lucense Luís Pimentel (praza Maior), quen, no seu libro Sombra do aire na herba, inclúe o texto "A Rosalía": "Non convén chorar máis. / Ela chorou por todos e pra sempre".

9. Monumento, na continuación do paseo literario, a Manuel Curros Enríquez (rúa Bispo Aguirre), autor tamén dun célebre poema "A Rosalía": "Do mar pola orela / mireina pasar, / na frente unha estrela, / no bico un cantar".

10. Parque Rosalía de Castro (praza de Avilés), consagrado á escritora e presidido por un busto desta, obra do artista Manuel Mallo (1971).

11. Placa conmemorativa da primeira visita a Lugo de Federico García Lorca (praza de Pío XII), ocorrida en 1916. Lorca dedicou varios poemas a Rosalía, entre eles a "Canzón de cuna pra Rosalía de Castro, morta", de Seis poemas galegos: "¡Érguete, miña amiga, / que xa cantan os galos do día! / ¡Érguete, miña amada, / porque o vento muxe, coma unha vaca!".

12. Graffiti Rosalía de Castro, pasado, presente e futuro (visible dende o adarve da muralla, á altura da porta de Santiago e mais da porta do Campo Castelo). Da autoría de Primo de Banksy, o texto apareceu o 22 de febreiro de 2023, véspera do Día de Rosalía, e, mediante a conxugación do verbo ler en tres tempos, subliña o carácter intemporal e eterno da obra rosaliana.

13. Mural de Fernando Yáñez, de Art for Dent (rúa San Roque). A intervención, levada a cabo en 2021, enmárcase no proxecto Adentrarte, co que a Asociación Galega da Enfermidade de Dent quere dar visibilidade a esta doenza rara e explorar novas canles de financiamento para a súa investigación. No mural, Rosalía viste unha camiseta da asociación, deseñada polo pequeno Hugo (fillo do artista e afectado pola enfermidade de Dent), e amosa o rostro e as mans co xesto característico da Mona Lisa de Leonardo da Vinci.

14. Antiga imprenta do editor lucense Manuel Soto Freire (rúa San Pedro), na que se imprimiron textos clave de Rosalía de Castro, como o ensaio “Las literatas. Carta a Eduarda” e a novela El caballero de las botas azules. En 1864, a imprenta foi apedrada por un grupo de seminaristas que trataba de impedir a publicación dun cadro de costumes que se atopaba no prelo e no que, ao parecer, se facía unha crítica da Igrexa; o artigo xornalístico, que nunca chegou a ver a luz, titulábase “El codio” e estaba asinado por Rosalía.

15. Posible casa de Rosalía (rúa Nóreas). No actual número 2, unha placa informa de que neste edificio viviu Rosalía de Castro entre os anos 1864 e 1868. O dato, con todo, debe tomarse como unha hipótese: sábese que, tras casar con Manuel Murguía, Rosalía cambiou varias veces de domicilio e, dado que o matrimonio publicou obras en Lugo, non sería estraño que residise na cidade, mais, a día de hoxe, as certezas rematan aí.

16. Edicións Celta (rúa San Marcos), desaparecida imprenta, editorial e libraría que desempeñou un importante labor de difusión da cultura galega durante o franquismo. A editora publicou, en 1959, a Contribución ao estudo das fontes literarias de Rosalía, discurso de Ricardo Carballo Calero no acto da súa recepción na Real Academia Galega.

17. Monólito en homenaxe á profesora, ensaísta e política lucense M.ª Pilar García Negro, merecente do recoñecemento "A Escritora na súa Terra", concedido en 2017 pola Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega. As palabras de García Negro gravadas na pedra salientan o vencello de Rosalía con Lugo: "Lugo: Cabo do Miño, presidente dos / ríos galegos (Carvalho Calero dixit). / Cidade cinxida pola Muralla, / sinal da nosa historia e do noso futuro. / Na luz inextinguíbel de Rosalía de Castro. / No eco da música de Xoán Montes. / Sempre en galego. Sempre en Galiza".

18. Graffiti A 240 anos luz (praza de Ferrol), creado por Primo de Banksy para o Día das Letras Galegas de 2020, despois de que, en decembro de 2019, a estrela HD 149143, pertencente á constelación de Ofiúco ou Serpentario e situada a unha distancia de 240 anos luz da Terra, fose bautizada co nome de Rosalía.

Ana Rodríguez Barreiro